Ongewenst gedrag

Kind (2,5) tegen moeder: "Mama, pas op! Laatste waarschuwing! Ik tel tot 3!" Kind kijkt heel serieus en zegt dan: "1.....2......5!"

Is dit verhaal je te lang? Lees dan de conclusie eerst: tips in een notendop!

Een onderwerp waar ik veel ouders en collega's over hoor: ongewenst gedrag. Hoe leer je het af? Waar komt dit gedrag vandaan? Wanneer is gedrag werkelijk ongewenst? En beter nog: hoe leer je gewenst gedrag aan?
Aangezien deze vragen pas echt gaan spelen bij de dreumesen en de peuters, zal ik mij voornamelijk op deze doelgroep richten. Echter, besef je wel dat ook je baby al heel veel van jou leert. Gedrag dat tot uiting komt als hij dreumes is, kan wel het resultaat zijn van maandenlange observaties toen hij nog baby was.

'Maakbare' kinderen
Mijn filosofie is dat jonge kinderen erg 'maakbaar' zijn. Ze worden gemaakt door hun omgeving. En waaruit bestaat die omgeving? Voornamelijk uit opvoeders. Dit betekent dat je als opvoeder goed in staat bent om ongewenst gedrag af te leren en gewenst gedrag aan te leren. Het betekent ook dat er misschien zelfs situaties zijn waarin jij ongewenst gedrag bevordert of mogelijk aanleert.
Ik zeg overigens niet dat kinderen volledig 'leeg' geboren worden (de tabula rasa theorie). Ik denk zeker wel dat er dingen zijn die je kind al in zich heeft bij de geboorte. Het ene kind is het andere niet, ook niet als de omgeving exact hetzelfde is. Waar ik echter wel van overtuigd ben, is dat we kinderen nog erg kunnen 'kneden'. Als je je kind vertelt dat hij iets niet kan, dat kan hij iets ook niet. Als je je kind vertelt dat hij iets wel kan, zal het hem ook lukken. Word je kind onzeker of zelfverzekerd? Dat bepaal jij!
We leren ze bewust, maar ook heel veel onbewust, wat gewenst gedrag is. Kinderen kijken enorm veel van ons af en doen ons de hele dag na. Veel meer dan wij denken. Kinderen van 1,5 lopen bij mij op de groep al met blokjes duplo aan hun oor. 'Hallo' hoor ik ze zeggen in het blokje duplo. Van wie zouden ze dat nou hebben?
Niet alleen imiteren kinderen ons gedrag, ze leren er ook veel van. Als wij een kind aanspreken op bepaald ongewenst gedrag, leert het kind 1) dat dit niet mag (als het goed is) en 2) hoe je dit aan iemand moet duidelijk maken. Als een kind ons slaat en wij slaan terug, dan leer je je kind dat dit de manier is waarop je met elkaar omgaat. Je zult je kind daarmee zeker niet afleren om jou (of iemand anders) te slaan. Maar, dat wil je wel! Hoe doe je dit?

Ongewenst gedrag afleren
Dreumesen en peuters hebben een paar eigenschappen die ze vrijwel allemaal gemeen hebben. Ze krijgen een eigen wil, waardoor ze heel graag precies niet doen wat jij van ze vraagt. Ze proberen enorm veel uit om te leren wat wel en niet mag. En hun taalontwikkeling is nog volop aan de gang wat ervoor zorgt dat ze nog anderen communicatiemiddelen gebruiken. Wij moeten deze jonge kinderen leren wat we van ze verwachten,    hoe ze taal kunnen gebruiken om conflicten op te lossen en hoe ze hun emoties de baas kunnen zijn.

Wat is ongewenst gedrag?
Heel belangrijk om je af te vragen, voordat je boos wordt op je kind, is: 'Is dit terecht?' Doet je kind echt iets wat niet mag? Of heb jij je dag misschien niet? Of komt het je heel slecht uit dat je kind aandacht vraagt? Om hier achter te komen, kun je jezelf altijd afvragen: 'Waarom mag dit niet van mij?' Sowieso goed om over na te denken, want op het moment dat je je kind aanspreekt op ongewenst gedrag, zul je ook moeten kunnen uitleggen waarom je dit niet goed vindt.
Je moet je goed beseffen dat kinderen moeten leren en dat ze dit doen door uitproberen. Herhaaldelijk je beker op de grond gooien, is voor jou misschien heel vervelend, maar een kind van 1 jaar leert zo over zwaartekracht.
Echter sommige dingen mogen echt niet en hier mag je een kind direct op aanspreken. Agressief gedrag bijvoorbeeld. Toch is het ook hier belangrijk om te achterhalen waar dit gedrag vandaan komt. Vooral bijten en knijpen kan bij jonge kinderen voortkomen uit frustratie. Frustratie van dingen die niet mogen of dingen die ze niet kunnen. Probeer hier achter te komen, zodat je het ongewenste gedrag bij de kern aan kan pakken.

Communicatie
Opnieuw een hele belangrijke! In de blogs over communicatie (baby, dreumes, peuter) is aan bod gekomen hoe de manier waarop wij communiceren met ons kind invloed heeft op de manier waarop ons kind communiceert met ons. Dit geldt ook voor de communicatie om het moment dat wij een kind iets af willen leren. Boos schreeuwen tegen een kind zal niet veel helpen en zal je kind bovendien leren dat boos schreeuwen een goede manier is om te communiceren. Dit betekent echter niet dat je niet boos mag worden op je kind.
Als je boos bent, mag je dit ook laten merken. Je stem klinkt boos en je wenkbrauwen zijn gefronst. Vertel kort en duidelijk wat je boodschap is. Ga hierbij op gelijke hoogte van je kind zitten, zodat jullie elkaar kunnen aankijken. Bij een dreumes tot een jaar of 2 is de volgende boodschap voldoende: 'Naam, nee!'
Vanaf een jaar of 2 / 2,5 (maar dit verschilt erg per kind) wordt het belangrijk om te gaan uitleggen waarom iets niet mag. Gebruik makkelijke woorden die je kind begrijpt. Praat in de 'jij' en 'ik' vorm. Voorbeeld: 'Naam, jij slaat mij. Dat vind ik niet leuk. Nu heb ik pijn. Ik wil dat jij dat niet meer doet.'
Erg belangrijk bij de communicatie is dat je aangeeft dat je het gedrag van je kind afkeurt, niet je kind zelf. Zeg nooit tegen je kind: 'Jij bent stout.' Zeg in plaats daarvan: 'Wat jij doet, is stout.' Voor een kind is dit verschil, zeker als ze nog erg jong zijn, misschien wel moeilijk te begrijpen. Je kunt op andere manieren laten merken dat je het gedrag van je kind afkeurt, niet je kind (hieronder meer daarover). Echter, ook voor jezelf is het heel belangrijk om te beseffen dat je het gedrag van je kind niet leuk vindt en niet je kind zelf. Als je vervalt in dit laatste, ontstaat er vaak een gevoel van machteloosheid en vergeet je dat JIJ degene bent die invloed heeft op het gedrag van je kind.

Negeren
Het allerbeste is om ongewenst gedrag te negeren. Uiteraard, soms kan dit echt niet en zul je moeten ingrijpen. Maar, vaak is dit helemaal niet nodig. De aandacht die een kind vraagt, kun je onderverdelen in positieve aandacht een negatieve aandacht. Positieve aandacht vragen, is vragen of mama een puzzel met je wil doen. Of in de keuken vragen wat papa aan het koken is. Deze aandacht mag uiteraard worden beloond! Negatieve aandacht vragen, is een kind dat zijn broertje duwt of een enorme scene maakt in de supermarkt. Het werkt het meest effectief om positieve aandacht vragen te belonen en het vragen van negatieve aandacht te negeren. Heel genant misschien, maar laat je kind maar lekker krijsen in het supermarkt-karretje. Als je hem nu aandacht geeft, leert hij dat als hij gaat huilen en schreeuwen je hem aandacht geeft. Wordt ook niet boos, probeer niet gefrustreerd te raken, maar negeer je kind. Pas als hij weer rustig is en op een normale manier iets aan je kan vragen, beloon je dit door aandacht te geven.
Probeer wel bij jezelf na te gaan waarom je kind deze scene maakte in de supermarkt. Geef je hem wel genoeg aandacht? Negeer je hem misschien ook als hij netjes iets vraagt? Dit kan een oorzaak zijn. Maar, dreumesen en peuters blijven koppig, dus het kan net zo goed zijn, dat hij je even aan het uittesten was.

De 'naughty chair': wel of niet goed?
Iedereen kent wel de bekende 'naughty chair' van supernanny Jo Frost. Is dit nu wel of niet een goede manier om kinderen ongewenst gedrag af te leren? Ik denk dat hier twee kanten aan zitten. Wat mij betreft zou de 'naughty chair' alleen als uiterste middel moeten worden ingezet. Alleen als een kind herhaaldelijk niet luistert en echt gedrag vertoont wat niet kan (slaan, bijten e.d.). Daarnaast vind ik het slecht om dit te benoemen als straf. Een jong kind moet leren en doet maar weinig bewust echt fout. Hierbij hoort, wat mij betreft, dus ook geen straf. Wat je doet als je je kind op de 'naughty chair' zet, is hem even uit de situatie halen en apart zetten. Kinderen die herhaaldelijk anderen kinderen (of jou) slaan, zullen hun gedrag niet veranderen als ze in dezelfde situatie blijven met de persoon waar ze boos op zijn. Net als wij, moeten kinderen soms even 'afkoelen' en moeten de scherpe randjes van de emotie er even af. Je zet een kind dus apart, hij krijgt geen straf. Ook belangrijk is dat de 'naughty chair' een plek krijgt in dezelfde ruimte als waar jij bent. Zet een kind niet in de gang of in de hoek, maar zet hem op een plek waar hij jou kan zien en jij hem. Als je een kind wel in de gang zet, zal hij zich eerder als persoon afgewezen voelen. Dit wil je niet doen. Je keurt zijn gedrag af, niet zijn persoonlijkheid.
Hoe lang laat je je kind zitten? Hier heeft Jo Frost een goede richtlijn voor: ongeveer een minuut per leeftijdsjaar. Ook in de verdere procedure van het gebruik van de 'naughty chair' ben ik het in grote lijnen eens met Jo Frost:
1. Eerst aangeven dat iets niet mag. Herhaalt het gedrag zich? Herhaal de boodschap. Dreig niet met de 'naughty chair'! Herhaal de boodschap maximaal 3 keer. Bij een 4e keer:
2. Loop je met het kind naar de 'naughty chair'. Je zegt het kind dat hij daar even mag gaan zitten. Wil hij niet? Dan zet jij hem neer.
3. Je vertelt duidelijk en eenvoudig wat het kind niet goed heeft gedaan en dat het daarom op deze plek zit: 'Naam, jij slaat mij. Dat vind ik niet leuk. Dat doet zeer. Jij moet hier even zitten. Ik kom zo bij je terug.'
4. Loopt je kind weg van de plek? Zet hem terug. Blijf dit herhalen, totdat je kind de afgesproken tijd is blijven zitten.
5. Na de afgesproken tijd, ga je naar je kind en vraagt: 'Weet jij waarom je hier even zat?' Samen bespreek je waarom je kind op de 'naughty chair' zat. Herhaal de boodschap.
6. Maak het goed! Om ervoor te zorgen dat je kind zich niet als persoon afgewezen voelt, is deze stap erg belangrijk. Goed maken leert je kind 1) dat als hij iets doet wat niet goed is, hij het dan goed moet maken en 2) dat je hem echt nog wel lief vindt. Vraag je kind om sorry te zeggen, geef elkaar een knuffel, een kus, er zijn verschillende manieren van goed maken. Als een kind een ander kind slaat, is het uiteraard net zo belangrijk dat hij het met dit kind ook goed maakt!

Gewenst gedrag aanleren
Wat eigenlijk nog veel beter is en een stuk effectiever werkt, is niet ongewenst gedrag afleren, maar gewenst gedrag aanleren! Hoe doen we dit?

Voordoen! Jij bent het voorbeeld!
Kinderen imiteren ons gedrag eindeloos. Zij leren door van ons af te kijken. Het allereerste wat we moeten doen als we willen dat een kind gedrag laat zien dat wij als gewenst beschouwen, is dit gedrag zelf ook laten zien. Als we  niet willen dat ons kind schreeuwt, schreeuw dan zelf ook niet. Als we willen dat ons kind netjes aan ons vraagt of hij een koekje mag, vraag dan ook netjes aan je kind of hij al klaar is met eten.
Ik kan het niet vaak genoeg zeggen: jonge kinderen pikken veel meer op dan wij denken. De ruzie die papa en mama gisteravond hadden, wordt de volgende dag door je peuter nagespeeld. Of je dreumes zegt ineens 'verdomme' als iets niet lukt. Vergeet nooit: jij bent het voorbeeld!

Alternatieven bieden
Als je ziet dat je kind iets doet wat niet mag, probeer hem dan een alternatief te bieden. Slaan mag niet, maar vertellen dat je iets niet leuk vindt en daarom boos bent, mag wel. De kraan opendraaien en de badkamer dweilen, mag niet, maar mama helpen met een stofdoekje bij het schoonmaken, mag wel.
Er is bijna altijd wel een alternatief te bedenken bij ongewenst gedrag. Het mooie van zo'n alternatief is dat je kind niet alleen leert wat niet mag, maar belangrijker: hij leert vooral wat wél mag! Je zult merken dat dit op de lange termijn stukken effectiever is en dat je kind op latere leeftijd dit ook kan doortrekken naar andere situaties.
Naast het bieden van alternatieven, kun je ongewenst gedrag natuurlijk ook proberen voor te zijn. Wil je niet dat je peuter een scene gaat schoppen in de supermarkt? Geef hem dan mede verantwoordelijkheid over de boodschappen. Je kunt je peuter betrekken bij het boodschappen doen door samen op zoek te gaan naar de juiste producten. Je kunt dit zo uitgebreid doen als je wilt. Geef je kind een eigen karretje, zet hem in jouw winkelwagentje, vertel hem waar je naar op zoek bent of geef hem een eigen boodschappenlijstje met plaatjes van wat je nodig hebt.

Belonen
Tot slot is het erg leuk en effectief om je kind te belonen als hij gewenst gedrag laat zien. Dit kan op heel veel verschillende manieren. Van een simpele 'goed zo' tot het geven van een klein cadeautje. Een leuke manier om je kind te belonen, is bijvoorbeeld een stickerkaart. Je pakt een a4'tje (die kan je je kind ook nog laten kleuren) en daar plak je stickers op als je kind gewenst gedrag laat zien. Dit kan op zich al een hele beloning zijn, maar je kunt ook afspreken dat er een iets grotere beloning volgt bij een bepaald aantal stickers. Als je dit doet, is het belangrijk dat je kind kan zien wanneer dit is. Krijgt je kind bij 10 stickers een beloning? Teken dan 10 vakjes op de stickerkaart waar de stickers in komen.
Zorg er verder voor dat het gedrag wat je wilt belonen concreet is. 'Je netjes gedragen aan tafel' is erg vaag. Maak hier bijvoorbeeld van: 'Niet schreeuwen aan tafel en je bord leegeten.' Focus ook niet op meer dan 2 of 3 dingen tegelijk, want dan wordt het te lastig voor je peuter om te onthouden wat er van hem wordt verwacht.
Strooi niet met de stickers. Zorg ervoor dat het speciaal blijft. En een cadeautje als de kaart vol is, kan, maar denk er dan goed over na bij hoeveel stickers de kaart vol is. Je wilt niet elke week een cadeautje hoeven te kopen. Als je kind herhaaldelijk het gewenste gedrag laat zien, kun je het geven van stickers weer gaan afbouwen.
Als laatste wil ik toevoegen dat je een kind nooit met eten moet belonen. Dit kun je namelijk niet verantwoord doen. Je kunt best 5 keer per dag een sticker geven, maar 5 keer per dag een snoepje wordt onverantwoord. Daarnaast krijgen kinderen een verkeerd beeld van eten als je ze leert dat eten een beloning is. De kans is groot dat ze zichzelf later blijven belonen met eten en zo overgewicht ontwikkelen.

Conclusie
Elk kind is maakbaar en jij bent het voorbeeld!
Belonen is beter dan straffen.
Probeer ongewenst gedrag vooral te negeren.
Gebruik de 'naughty chair' alleen in uiterste nood en als 'time-out', niet als straf.
Benoem het gedrag van je kind als 'stout' of 'niet goed' en niet je kind.
Probeer ongewenst gedrag te voorkomen en bied alternatieven aan.
Onthoud: elk kind is anders en uniek en elke ouder is anders en uniek. Probeer voor jouw kind te ontdekken wat wel en niet werkt. Sommige kinderen lijken totaal niet gevoelig voor beloningen, dan zul je andere dingen moeten verzinnen. Dit is een onderwerp waarbij alle kinderen echt als individu gezien moeten worden. De hierboven beschreven punten zijn slechts richtlijnen. Haal er voor jezelf uit wat werkt. Varieer, wees creatief en bovenal: laat je kind merken dat je van hem houdt (ook als hij af en toe (een beetje) stout doet)!

Wil je dat ik een keer bij jou thuis kom om je hierbij te coachen? Dat kan! Kijk op www.parentingcompany.nl!