Kind (3,5) hoort een baby huilen en zegt: "Hoor je dat? De baby wil mij!" Vervolgens rent ze erop af.
Kind (2,5) kijkt naar de foto van kind S en zegt: "S huilen?" Dan zegt S boos: "Niet! S lachen!"
In mijn vorige blogpost kwamen ze al regelmatig ter sprake: emoties. Wij zijn allemaal emotionele 'wezens' en dat is wat ons onderscheid van de meeste dieren. Niet alleen voelen we emoties, we kunnen er ook over nadenken, ze reguleren en ons gedrag wordt er in grote mate door bepaald. Nog meer dan volwassenen, leven jonge kinderen puur op deze emoties. Vrijwel al hun gedrag wordt gestuurd door wat ze voelen. Het is onze taak, als opvoeder, om hen te leren WAT ze voelen, HOE is dit kunnen reguleren en WELK gedrag wel en niet geaccepteerd wordt. Hierbij is het, in mijn ogen, van groot belang dat we een kind duidelijk het verschil leren tussen emoties en gedrag.
Emoties (en gedrag) bij baby's
Baby's handelen volledig vanuit emotie. Daarbij bedoel ik dat zij nog niet nadenken over hun gedrag, maar direct handelen naar wat ze voelen. Het gedrag van een baby beperkt zich misschien enkel tot huilen en lachen, maar dat wil niet zeggen dat ze alleen de emoties 'verdrietig' en 'blijdschap' voelen. Huilen is het voornaamste communicatiemiddel van een baby. Een baby zal dus om verschillende redenen huilen. Omdat hij honger heeft, omdat hij een vieze luier heeft, omdat hij niet meer op zijn buik wil liggen, enz.
Bij een baby vinden we dit gedrag vaak prima. Een baby mag van ons huilen om zijn boodschap over te brengen, wat deze ook is.
Hoe wij een baby toch leren welk gedrag bij welke emotie past, is puur door zelf onze emotie aan te passen naar de baby toe. Allereerst benoemen we vaak wat er met onze baby aan de hand is, bijvoorbeeld door te zeggen: "Heb je honger?". Zo leert de baby uiteindelijk: 'Ah, als ik iets voel in mijn buik, heb ik honger.' Wat er op latere leeftijd voor zal zorgen dat hij naar zijn buik wijst of gaat vertellen dat hij honger heeft.
Daarnaast laten wij zien aan onze baby dat wij niet huilen als we honger hebben. Wij reguleren de hele dag door onze emoties. Zonder dat we dit bewust doen, laten we dit zien aan onze baby.
Tot slot zetten wij wel heel bewust onze emoties in bij de communicatie met onze baby. Dit doen we omdat we weten dat onze baby vooral leert door naar onze gezichtsuitdrukking te kijken en naar onze intonatie te luisteren.
Gelukkig gaat al dit bovenstaande zowel bij ons als bij onze baby, heel erg vanzelf. Het echte werk begint voor ons, opvoeders, pas als de kinderen groter worden.
Emoties (en gedrag) bij dreumesen en peuters
Van dreumesen en peuters gaan wij verwachten dat ze meer via gedrag en woorden met ons gaan communiceren en dat ze zich hierbij minder laten leiden door hun emoties. In plaats van te huilen als ze honger hebben, verwachten we dat ze naar de buik wijzen, aan tafel gaan zitten of, als ze nog ouder zijn, dat ze vertellen dat ze honger hebben.
Daarnaast willen we onze jonge kinderen gaan leren welk gedrag wel gewenst is en welk gedrag niet. Ze moeten dus niet alleen leren om met hun gedrag te communiceren (in plaats van met hun emoties), maar ze moeten ook leren met welk gedrag dat mag.
Dit is best een ingewikkelde taak. Hieronder een uitleg hoe we ons kind hier het beste in kunnen begeleiden.
Ontdekken van emoties
Als een baby een dreumes wordt, verandert er veel. Een van de belangrijkste veranderingen, is dat hij veel meer verbaal met ons gaat communiceren. Dit zorgt ervoor dat jij, de opvoeder, je kind beter begrijpt, maar het schept ook bepaalde verwachtingen. Je gaat namelijk verwachten van je dreumes, omdat hij KAN praten, dit ook doet. Je gaat verwachten dat hij nu niet meer 'jengelt' en huilt als er wat is, maar dat hij dit 'gewoon' zegt. Dit betekent dat je dreumes ook ineens moet leren om zijn emoties stukken beter onder controle te krijgen. Gewoon zeggen dat je honger hebt, is wel even iets anders dan gaan huilen omdat je iets voelt in je buik.
Gelukkig gaat dit vaak geleidelijk en en valt de overgang voor je kind niet zo rouw op zijn dak. Toch is het wel belangrijk om te beseffen dat achter dit gedrag (zeggen dat je honger hebt) nog steeds wel een emotie kan zitten. Namelijk het onaangename gevoel van een buik die rommelt.
En zo is het eigenlijk met alle gedrag. Vrijwel al het gedrag dat je dreumes of peuter laat zien is gestuurd door zijn emoties. En de eerste vier jaar is voor je kind een ware ontdekkingstocht van deze emoties. Veel dingen ervaart hij voor de eerste keer. Omdat kinderen direct handelen vanuit hun emotie (en niet snel een emotie zullen 'verkroppen') leren ze ook ontzettend veel over welk gedrag wel en niet 'mag'. Ook leren ze dat dit in verschillende situaties weer anders kan zijn. Een behoorlijk ingewikkelde opgave waarbij wij als opvoeder een cruciale rol spelen. Wij leren ons kind zijn gevoel benoemen, zijn gedrag aan te passen aan de situatie en we leren hem hoe hij controle kan krijgen over zijn emoties en zijn gedrag.
Het allerbelangrijkste hierbij is dat wij de emotie van ons kind NOOIT afkeuren, enkel zijn gedrag.
Emoties mogen er altijd zijn
Als een kind ongewenst gedrag vertoont, komt dit gedrag vaak voort uit een bepaalde emotie. Kinderen bijten andere kinderen omdat ze gefrustreerd of boos zijn. Wij willen ons kind leren dat bij de emotie 'frustratie' of 'boosheid' het gedrag bijten niet geaccepteerd wordt. Simpel zeggen dat je kind niet mag bijten, is wat mij betreft onvoldoende. Je kind bijt immers niet voor niets. Hij voelt iets en hier moet niet aan voorbij worden gegaan. Als we zijn gevoel links laten liggen, zal hij niet weten wat hij in een volgende situatie als hij zich gefrustreerd of boos voelt dan wel moet doen, wat de frustratie en boosheid in dit geval alleen maar groter maakt en de kans op herhaling van hetzelfde gedrag ook. Het is immers een natuurlijke drang om af te komen van een onaangename emotie.
Wat wij kunnen doen om niet voorbij te gaan aan de emotie van je kind op zo'n moment, is vooral benoemen. Benoem wat je ziet bij je kind. Vertel daarnaast duidelijk welk gedrag je niet wilt zien. Vertel ook wat je wel wilt zien. "Ik zie dat jij nu boos bent. Boos zijn mag, maar slaan mag niet. Zeg maar tegen ... dat je boos bent."
Voor kinderen zijn de benamingen van emoties soms nog lastig. Veel emoties worden simpelweg onderverdeeld in de categorie 'leuk' of 'niet leuk'. Probeer de emotie die je ziet bij je kind te benoemen bij de juiste naam, maar zorg wel dat je kind begrijpt wat je zegt. De laatste zin in het voorbeeld hierboven kan je dan vervangen door: "Zeg maar tegen ... dat je dat niet leuk vindt."
Wat het doel hierbij is, is dat een kind leert wat hij voelt en hoe hij dit kan benoemen. Door te zeggen dat je boos bent, is veel boosheid namelijk alweer weg. Dit zorgt er weer voor dat de behoefte om die boosheid om een andere manier te uiten (door te bijten) minder wordt.
Heel belangrijk dus: de emotie mag je voelen, het gedrag keuren we af!
Wat doen we met die emotie?
Natuurlijk kan het zijn dat een kind zo boos of zo verdrietig is dat alleen vertellen wat er is niet voldoende is om het nare gevoel weg te nemen. Probeer allereerst niet voor je kind te bepalen of de emotie op dat moment gepast is of niet. Natuurlijk kun je aangeven dat heel hard gaan huilen omdat de jas aanmoet niet echt logisch is, maar je kind is nu verdrietig. En die emotie willen we niet afkeuren. Wel willen we dat de emotie snel minder wordt en we willen dit natuurlijk niet belonen. Wat kunnen we doen?
Denk dan aan jezelf: wat wil jij op zo'n moment? en Wat is het beste op zo'n moment?
Als je zelf heel boos bent, wil je weleens heel hard in een kussen slaan. Dat lucht op! Zo is het voor je kind ook en van mij mag een kind dit dus ook. Maar, voor sommige kinderen is het lastig te begrijpen dat ze een kussen wel mogen slaan en jou niet. Zorg er dus voor als je deze methode toepast je kind oud genoeg is om dit te begrijpen.
Op de meeste momenten echter is het het beste om gewoon even 'af te koelen'. Hier kan de 'naughty chair' voor gebruik worden of simpelweg even een andere plek dan waar de emotie ontstond. Na even afkoelen zijn de scherpe randjes van de emotie er weer vanaf en kan er weer gewoon met elkaar gepraat worden.
Soms is de situatie oplossen waardoor de emotie ontstond ook al voldoende. Kind 1 pakt iets af van kind 2. Mama bemiddelt, kind 1 geeft het speelgoed terug aan kind 2 en de emotie is weg.
Laten we als laatste ook vooral niet vergeten dat een kind soms ook gewoon even getroost moet worden. Dit kan zijn omdat hij simpelweg pijn of verdriet heeft, maar het kan ook zijn dat je kind er in zijn eentje niet uitkomt. Alleen afkoelen werkt dan niet. Dan moet je samen met je kind 'even afkoelen'. Loop samen met je kind naar een andere ruimte en ga even wat anders doen. Als je kind later rustiger is, kun je rustig praten over de eerdere situatie.
Blijf bij alle methodes altijd benoemen wat je bij je kind ziet. Zowel tijdens het moment van de emotie als achteraf. Benoem de emotie die je ziet, benoem het gedrag wat je kind laat zien en benoem wat je niet wilt en wat je wel wilt.
De emotie onder controle
Nog een stapje verder: je emotie onder controle. Wat we willen, is natuurlijk dat je kind uiteindelijk zelfstandig zijn emoties onder controle krijgt. Dat hij weet dat voelen mag, maar bepaald gedrag niet geaccepteerd wordt. En dat hij uiteindelijk zelf de stappen kan doorlopen van benoemen, rustig worden en oplossen.
Als we willen dat ons kind dit leert, is het ook erg belangrijk dat wij dit goed doen. Een kind leert ontzettend veel door van jou af te kijken. Als jij boosheid uit door borden op de grond te gooien, kun je het je kind niet verwijten dat hij zijn speelgoed ook kapot gooit als hij boos is. Natuurlijk is dit niet altijd makkelijk, maar echt iets waar elke volwassene veel energie in moet steken.
Ook om deze reden raad ik de corrigerende tik te allen tijde af. Een corrigerende tik lijkt misschien effectief (het is pure conditionering), maar werkt op de lange duur niet in je voordeel. Het kind zal misschien het ongewenste gedrag (tijdelijk) niet meer laten zien, maar leert ondertussen ook dat slaan mag als je boos bent. Daarnaast is een corrigerende tik vaak het resultaat van het niet onder controle hebben van je eigen emoties. Een kind zal best wel eens het bloed onder je nagels vandaan halen, maar slaan is wat mij betreft nooit een oplossing. Zet je kind dan liever even apart, haal hem uit de situatie en geef hem de duidelijk boodschap dat je zijn gedrag niet accepteert.
Ter conclusie de belangrijkste boodschap van dit verhaal: de emotie mag er zijn, bepaald gedrag keuren we af.
Wil je dat ik een keer bij jou thuis kom om je hierbij te coachen? Dat kan! Kijk op www.parentingcompany.nl!
