Een klein stukje sociale ontwikkeling in het eerste levensjaar
Kind (3 jaar): "Waar is mama?"
Ik: "Mama is werken."
Kind: "Wat doet mama?"
Ik: "Mama is huizen aan het verkopen, mama is makelaar."
Kind: "En wat maakt papa?"
Een tijdje geleden kreeg ik de vraag vanaf welke leeftijd een kind zich ervan bewust is dat mama en papa weg zijn. Een hele leuke vraag, waar ik uiteraard graag een antwoord op geef!
Om te weten wanneer je kind zich bewust is van jou, de ouder en primaire opvoeder, en van jouw afwezigheid, moeten we eerst iets te weten komen over de ontwikkeling van zijn eigen zelfbeeld. Ook moeten we erachter komen wanneer 'bewustwording' überhaupt een rol gaat spelen in het leven van je baby. Hierin maak ik onderscheid tussen de bewustwording van de zelf en de bewustwording van de omgeving.
Ik ben ik: bewustwording van je 'zelf'
De bewustwording van de zelf komt iets later op gang dan de bewustwording van de omgeving. Als een baby ongeveer 3 maanden is, lijkt hij onderscheid te kunnen maken tussen zichzelf en een leeftijdgenoot. Houd je baby maar eens een foto voor van zichzelf en een leeftijdgenoot. Waarschijnlijk zal hij langer kijken naar de foto van de leeftijdgenoot. Dit geeft aan dat hij onderscheid kan maken, maar nog niet dat hij zich bewust is van zichzelf. Dit lijkt pas veel later te komen. Pas met een maand of 15 leren baby's wie ze zelf zijn en dat ze zelf ook iemand zijn. Een leuke truc om te kijken of jouw baby al zelfbewust is, is een truc met een spiegel. Plak of teken een stip op het voorhoofd van je baby en zet hem voor de spiegel. Baby's onder de 15 maanden zullen aan de spiegel gaan zitten en wijzen naar de spiegel. Vanaf de 15 maanden gaan baby's naar hun eigen voorhoofd wijzen en wellicht proberen de stip van hun hoofd te halen. Dit laat zien dat de baby weet dat hijzelf het kindje in de spiegel is. Als een kind 2 jaar is, is dit bewustzijn volledig ontwikkeld. Hij weet dan dat hij een eigen 'ik' is. In de jaren die volgen leert het kind steeds meer eigenschappen aan zichzelf toe te dichten: 'ik ben een jongen', 'ik ben lang', 'ik heb blond haar' en ook 'ik ben ondeugend', 'ik ben stil', 'ik ben slim'.
De ontwikkeling van deze 'zelfbewustwording' verloopt erg vanzelf. Maar, onbewust stimuleer je wel erg veel van deze ontwikkeling. Je kind leert namelijk erg veel over zichzelf door interactie met jou. Jij benoemt hem bij de naam, wijst naar spiegel als hij zichzelf ziet, laat een foto zien en zegt dan: 'Kijk, dat ben jij!' Daarnaast leer je hem over actie en reactie door te reageren op je kind. Als hij lacht, lach je terug, als hij zijn mond op doet, geef jij hem eten. Zo leert je baby dat zijn handelen een reactie van jou tot gevolg heeft. Hiermee leert hij ook: ik ben een individu en ik heb invloed op mijn omgeving, ik ben een ik.
Jij bent jij: bewustwording van de omgeving
Een pasgeboren baby reageert op alles in zijn omgeving nog zo'n beetje hetzelfde. Hij kan lachen naar jou, maar net zo goed naar de buurvrouw, zijn knuffel of de bal. Hij heeft nog niet door dat jij zijn mama bent, maar ook nog niet eens dat er verschil bestaat tussen mensen en objecten.
Gelukkig duurt deze periode maar heel kort. Al vanaf 5 weken zien we dat baby's meer gaan lachen naar mensen dan naar objecten en dat ze mensen gaan imiteren. Daarnaast lijken baby's verbaasd als een object ineens uit zichzelf beweegt, maar zijn ze dit niet wanneer een mens dat doet. Ze hebben dus inmiddels ook andere verwachtingspatronen van mensen en objecten.
Als een baby 2 maanden is, kan je duidelijk zien dat hij een actie-reactie relatie met jou heeft. Jij lacht, en hij lacht terug. Met 3 maanden gaat je baby dit ook van jou verwachten. Als ik lach, moet jij terug lachen!
Je kunt dit goed zien als je het spelletje 'kiekeboe' met je baby speelt. Vanaf ongeveer 3 maanden gaat je baby verwachten dat je ook weer tevoorschijn komt en dan 'kiekeboe' zegt. Als je dit niet doet, zul je zien dat je baby minder lacht en je langer aan zal kijken (alsof hij duidelijk iets verwacht).
Daarnaast vindt hij een mensengezicht zonder uitdrukking dat geen geluid produceert maar niks. Zijn verwachtingspatroon van een mens is inmiddels dusdanig gevormd dat hij verwacht dat een mens zich beweegt, geluid maakt en expressie laat zien.
Het leren 'lezen' van deze gezichtsuitdrukking komt op gang tussen de 6 en 12 maanden. Baby's leren door naar jou te kijken of iets bijvoorbeeld gevaarlijk is of niet.
Ook bij deze ontwikkeling ben jij niet onbelangrijk. Nog meer dan bij de ontwikkeling van het 'zelf' speelt bij de ontwikkeling van de bewustwording van de omgeving de actie-reactie een grote rol. Omdat jij, als mens, anders op je baby reageert dan zijn speelgoedbal, leert je baby dat mensen iets anders zijn dan objecten. De uitdrukking op jouw gezicht is daarnaast voor een baby erg belangrijk om bijvoorbeeld de veiligheid van de omgeving te kunnen inschatten. Hij zal hierin vooral op jou, als primaire opvoeder, vertrouwen.
Jij bent mama, jij bent papa: bewustwording van de primaire opvoeders
Om je ervan bewust te zijn dat mama en papa twee andere mensen zijn dan de buurman en buurvrouw of dan de bakker, zijn een paar dingen nodig. De voornaamste is tijd. Dit omdat een baby door moet krijgen dat jij, als ouder, veel bij hem in de buurt bent, dat jij hem voorziet van de eerste levensbehoeften en dat jij veel met hem interacteert.
Om zich ook bewust te zijn van de afwezigheid van deze primaire opvoeder is hechting nodig. Je zou immers de ouder simpelweg kunnen vervangen door iemand anders die alle taken vervult en dan zou er niks aan de hand zijn.
In eerste instantie is dat ook zo. Een baby lijkt vanaf een week of 6 al wel meer te lachen naar zijn primaire opvoeders, wat inhoudt dat er dan al een stukje herkenning gaat spelen. Dit wil echter nog niet zeggen dat hij het ook doorheeft als je er niet bent. Zolang hij eten, een schone luier en wat aandacht krijgt, is het goed. Dat hij dan naar je lacht als je terug komt van weggeweest, is niet zo gek: hij herkent jou immers!
In het eerste levensjaar ontwikkelt de band tussen jou en je kind zich, er ontstaat hechting. Als alles gewoon verloopt, zal je kind zich veilig hechten. Met ongeveer 12 maanden zien we bij bijna alle veilig gehechte kinderen dat er een bepaalde vorm van eenkennigheid ontstaat. Op dit moment zijn ze zich volledig bewust van hun primaire opvoeders, vaak de ouders, en krijgen deze een duidelijk voorkeur boven (alle) andere mensen.
Op het kinderdagverblijf is dit vaak heel duidelijk te zien. Bijna alle kinderen van het rond het jaar, krijgen ineens moeite met het afscheid nemen van hun ouders. Ze moeten hard huilen en zijn zich dus zeer bewust van de afwezigheid van hun mama of papa. Gelukkig kan een stabiel gezicht op het kinderdagverblijf veel goed maken en ontwikkelt een kind ook met deze persoon vaak een hechtingsband. Echter, deze evenaart vrijwel nooit de hechtingsband die er met papa en mama is.
Conclusie: 'Vanaf wanneer is je baby zich bewust van jouw afwezigheid als ouder?'
De bewustwording van jouw afwezigheid als ouder, komt vaak rond de 12 maanden. Dan is de basis van de hechtingsrelatie gelegd en zie je ook dat eenkennigheid een rol gaat spelen.
Echter, al heel jong in de ontwikkeling zien we herkenning van de ouder, soms al met 6 weken.
Gelukkig gaat hierin heel veel vanzelf. Het 'ik-besef' en het 'papa en mama-besef' ontwikkelen zich redelijk vanzelf. De hechting tussen jou en je kind kan wel een erg kwetsbare ontwikkeling zijn. Echter, doe je niks geks, dan zal dit ook prima verlopen en een hele mooie basis vormen voor de rest van jullie leven!
Wil je dat ik een keer bij jou thuis kom om je hierbij te coachen? Dat kan! Kijk op www.parentingcompany.nl!
